Projekt AZON (2016-2019)

Atlas Zasobów Otwartej Nauki (AZON)

Prace nad Atlasem Zasobów Otwartej Nauki (AZON) rozpoczęły się w 2016 r. w Centrum Wiedzy i Informacji Naukowo-Technicznej (CWiNT) Politechniki Wrocławskiej. Internetowa platforma zasobynauki.pl powstała w ramach projektu: Aktywna Platforma Informacyjna e-scienceplus.pl., i ma gromadzić, przetwarzać i udostępniać zasoby nauki w otwartej formie cyfrowej wszystkim zainteresowanym. Projekt w 2016 r. rozpoczęła Politechnika Wrocławska (Koordynator) wraz z Partnerami: Akademią Wychowania Fizycznego, Uniwersytetem Przyrodniczym, Uniwersytetem Medycznym i Instytutem Badań Systemowych Polskiej Akademii Nauk. W 2020 r. rozpoczęła się realizacja kontynuacji i rozwoju projektu pod nazwą AZON 2.0.

- Udostępnianie jest bardzo ważne z jednego choćby względu: te zasoby, które mają charakter otwarty pozwalają zaprezentować prace, jakie prowadzimy, ale przede wszystkim rozwijać je i szukać partnerów na świecie do wspólnych projektów rozwijających daną tematykę badawczą - powiedział dr Waldemar Grzebyk, ówczesny kierownik projektu i obecny dyrektor CWiNT.

W ramach pierwszej edycji Projektu AZON, udostępniono ponad 40 000 materiałów różnego typu. Do 2020 r. zostały one pobrane prawie 4 miliony razy.

Cele Projektu

W pierwszym projekcie AZON zostały stworzone modelowe warunki do udostępniania zasobów jednostek naukowych powstających zarówno w procesach badawczych, edukacyjnych jak i popularyzatorskich. Zasoby zostały zintegrowane i dostosowane tak, aby można je było łatwo przeszukiwać, ponownie używać i wykorzystywać w nauce, biznesie czy przez innych zainteresowanych.

Punktem wyjścia była analiza potrzeb i dostępnych wówczas rozwiązań.

- Każda uczelnia w Polsce posiada pewne zasoby, które udostępnia na platformach informatycznych. Nie ma jednak spójnego systemu, gdzie można udostępniać zasoby wypracowane w ramach prac naukowo-badawczych czy rozwojowych. Nie ma też zdefiniowanych formatów i sposobów prezentacji otrzymanych wyników - dodał kierownik projektu.

Stąd m.in. pomysł na powstanie Atlasu Zasobów Otwartej Nauki.

Politechnika Wrocławska udostępniła w pierwszym projekcie m.in. dane badawcze, repozytoria m.in. kodów źródłowych, danych referencyjnych, danych IoT, naukowe bazy danych, materiały e-learningowe, nagrania TV Styk PWr i audycje Radia Luz. Ponadto udostępnione zostały zasoby Muzeum Politechniki Wrocławskiej, modele 3D, skany zdjęć 360 st. tych modeli, materiały konferencyjne, publikacje naukowe, raporty i notatki, zasoby Dolnośląskiej Biblioteki Cyfrowej i zasoby bazy dorobku naukowego, wymieniał mgr inż. Wojciech Drzewiński, ówczesny i obecny kierownik odpowiedzialny za udostępnianie zasobów PWr.

Zdaniem dr. hab. Wojciecha Cieślińskiego, koordynatora merytorycznego AWF w pierwszym projekcie AZON współczesne instytucje badawcze i uczelnie wyższe poszerzają swoją przestrzeń organizacyjną. Jedną z możliwości takiego poszerzania jest wirtualizacja tej przestrzeni. Pozwoli ona na dostęp on-line do zasobów naukowych, a w konsekwencji do budowy nowych relacji z badaczami z różnych dyscyplin, co umożliwia tworzenie sieci i konsorcjów badawczych realizujących interdyscyplinarne badania naukowe.

Udział AWF w projekcie AZON w latach 2016-2019 podyktowany był chęcią udostępnienia zasobów naukowych w formie cyfrowej. Uczelnia ta udostępniła ok. tysiąca publikacji zdigitalizowanych w ramach projektu, m.in. ok.: 800 zdjęć, 460 nagrań wideo (ok. 900 godzin) oraz 30 dokumentów i 1000 nagrań wideo (50 godzin) dostępnych już w formie cyfrowej. Są to książki, czasopisma, monografie, materiały z obozów dydaktyczno-sportowych.

Z kolei Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu udostępnił wyselekcjonowane zasoby uczelni umieszczając na platformie ok. 7320 dokumentów i obiektów, w skład których wchodzi m.in. interaktywna baza działalności badawczej i rozwojowej, baza oferty produktowej i technologicznej oraz platforma edukacyjna z obiektami e-learningu.

Pozostałą część zasobów tworzą: kolekcje makroskopowe, kolekcje obrazów, rysunków i szkiców z architektury, kolekcje okazów roślinnych i zwierzęcych, próbki glebowe, książki i czasopisma, skrypty, monografie, rozprawy, artykuły i materiały konferencyjne.

- Podstawowym celem Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, jako partnera projektu, jest zaprezentowanie działalności badawczej naukowców uczelni społecznościom naukowym, krajowym i międzynarodowym i szerokie udostępnienie wyników tej działalności poprzez powszechny dostęp do informacji zawierającej zakres badań prowadzonych na uczelni, profile naukowców prowadzących badania wraz z ich pozycjonowaniem, zakres działań o charakterze edukacyjnym i usług, które uczelnia prowadzi dla społeczeństwa, w tym dla przedsiębiorców - powiedziała Dorota Tedys z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.

Instytut Badań Systemowych PAN z Warszawy, kolejny z partnerów projektu AZON, udostępnił prace doktorskie z lat 1988-2010, które do tej pory nie były udostępniane on-line. Kolekcje stanowią rozprawy doktorskie, obronione przez Radę Naukową IBS PAN w dziedzinie nauk technicznych z automatyki, robotyki oraz informatyki.

- Ponieważ brakuje swobodnego dostępu do treści rozpraw, umieszczenie ich w AZONie niewątpliwie przyczyni się do zwiększenia ich dostępności dla naukowców, specjalistów i studentów - powiedziała mgr Dagmara Borkowska z IBS PAN.

Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu udostępnił natomiast w serwisie AZON m.in. zasoby piśmiennicze, które obejmą ok. 1800 publikacji (ok. 300 tys. stron), wydanych w XIX i I poł. XX w.

- Wybrane do zdigitalizowania publikacje stanowią dorobek uczonych i pionierów światowej i europejskiej medycyny, profesorów Uniwersytetu Wrocławskiego - powiedziała Renata Sławińska, koordynator merytoryczny do zadania zarządzający digitalizacją i upowszechnieniem z Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu.

Dorobek ten odzwierciedla bogatą historię nauczania medycyny we Wrocławiu i jest świadectwem ciągłości nauki wrocławskiej, wielonarodowości i wielokulturowości twórców i ich wpływu na rozwój nauk medycznych, farmaceutycznych, szpitalnictwa, lecznictwa uzdrowiskowego tego regionu.

Oprócz wartości naukowych, poznawczych i historycznych zdigitaizowany zbiór polsko- i niemieckojęzycznych prac posiada dużą wartość edytorską, biograficzną i stanowi cenny materiał w badaniach proweniencyjnych, gdyż wiele z nich zostało wydanych przez znane oficyny wydawnicze i drukarnie, w pięknej szacie graficznej i edytorskiej oraz zaopatrzonych w osobiste znaki własnościowe, autografy, pieczątki, marginalia.

Zdigitalizowana została także baza preparatów histologicznych, która obejmuje 1500 przypadków poddanych preparatyce z wykorzystaniem różnych metod laboratoryjnych, w tym immunohistochemii, immunofluorescencji, fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ, mikroskopii elektronowej oraz mikromacierzy tkankowych.

AZON dla wszystkich, również niewidzących i niesłyszących

AZON został przystosowany również do potrzeb osób niewidzących, niedowidzących i niesłyszących dzięki zastosowaniu m.in. transkrypcji, syntezy mowy, lektora języka migowego czy napisów.

Ważnym elementem projektu było również opracowanie zasad formalno-prawnych związanych z udostępnianiem własności intelektualnej.

Zdaniem Agnieszki Kwiecień odpowiedzialnej w projekcie za system informacyjny zanim zasoby staną się otwarte i dostępne, trzeba wykonać sporo pracy. „Przede wszystkim trzeba je sklasyfikować i dobrze zrozumieć ich strukturę. Następnie trzeba dobrać sposób ich opisu i zaprojektować jak będą przetwarzane w systemie. Wreszcie, w zależności od ich przeznaczenia, należy zaplanować sposób dostępu i prezentacji. Wszystko po to, aby dla naukowców udostępnianie danych było proste, a społeczeństwu łatwo było je znaleźć i ich użyć” – tłumaczy Agnieszka Kwiecień. Wszystkie te działania były przedmiotem prac przy projekcie.

AZON korzysta ze zdobyczy informatyki w zakresie oprogramowania i infrastruktury sprzętowej, w tym wykorzystuje i buduje takie mechanizmy jak słowniki, standardowe interfejsy wymiany danych i wydajne metody wyszukiwania. Te ostatnie są szczególnie ważne przy tak różnorodnych zasobach ­– od książek po wyniki pomiarów ze specjalistycznych urządzeń.

Efekty projektu

1. Udostępnienie wartościowych zasobów powstających w jednostkach naukowych (badawczych, edukacyjnych, popularyzatorskich);
2. Zintegrowanie i dostosowanie zasobów do standardów dostępności (łatwe przeszukiwanie i gotowość do ponownego użycia);
3. Stworzenie warunków do popularyzacji unikatowych wyników badań i ich dalszego szerokiego wykorzystania (w nauce i biznesie oraz przez ogół obywateli);
4. Ułatwienie dostępu do jednolitych zbiorów wiedzy specjalistycznej dotąd niepublikowanych z różnorodnych dziedzin;
5. Zbudowanie świadomości społecznej w zakresie potrzeby digitalizacji zasobów nauki i idei Open Data wśród twórców i odbiorców.

Wszystkie zasoby udostępnione są w sposób otwarty i nieodpłatny.

Projekt był finansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Od 2020 r. rozwój platformy i deponowanie zasobów realizowane jest w ramach projektu AZON 2.0.